Mętność – spowodowana rozpraszaniem i adsorbowaniem światła widzialnego przez substancje znajdujące się w ściekach; często zamiast mętności oznacza się przeźroczystość (tj. grubość warstwy ścieków, przez którą można odczytać druk lub podziałkę wzorcową),
Barwa – podaje się ją zwykle opisowo lub jako tzw. próg barwy, tj. liczbę oznaczającą wielokrotność rozcieńczenia, przy którym barwa jest słabo widoczna,
Odczyn – ścieki miejskie mają odczyn przeważnie zasadowy; na skutek procesów biochemicznych zachodzących w ściekach lub mieszania się ich ze ściekami przemysłowymi, pH może ulegać zmianom; dla procesów biologicznego oczyszczania optymalna wartość pH wynosi 7,2 – 7,4; praktycznie waha się od 6,0 – 8,5,
Zapach – świadczy o świeżości ścieków, oznacza się go opisowo np. stęchły, zgniły; często oznacza się próg zapachu, podając wielokrotność rozcieńczenia, przy którym zapach przestaje być wyczuwalny,
Zawiesiny – substancje zawieszone w ściekach (dzielimy na łatwo opadające – po dwóch godzinach opadają na dno, i trudno opadające – opadają po czasie dłuższym niż dwie godziny); ilość zawiesin łatwo opadających ma duże znaczenie przy projektowaniu urządzeń do mechanicznego oczyszczania ścieków;
Zawartość związków azotowych – rozróżnia się w ściekach azot organiczny (zawarty w związkach organicznych), azot albuminowy (charakterystyczny dla mniej trwałych związków białkowych), azot amonowy (powstający w pierwszym etapie mineralizacji azotowych związków organicznych), azot azotynowy i azotanowy, które są dalszymi związkami mineralizacji; zawartość związków azotowych pozwala na ocenę stopnia oczyszczenia ścieków metodami biologicznymi,
Zawartość tlenu rozpuszczonego – ścieki surowe zawierają go na ogół bardzo mało; jego całkowity brak świadczy o procesie gnilnym i o zapoczątkowaniu procesów beztlenowych w ściekach,
Zawartość siarczków i siarkowodoru – obecność siarkowodoru świadczy o procesach gnilnych zachodzących w ściekach lub o wprowadzeniu siarczków ze ściekami przemysłowymi; siarkowodór jako gaz silnie toksyczny stanowi zagrożenie dla obsługi urządzeń ściekowych,
BZT – określa zapotrzebowanie tlenowe mikroorganizmów, rozkładających (utleniających) na drodze biochemicznej substancję organiczną podatną na taki rozkład, a także zużycie tlenu na utlenienie substancji nieorganicznych łatwo się utleniających, jak siarkowodór, sole żelazowe, siarczyny itp.; całkowity proces utleniania przebiega w dwu fazach: I faza trwa 5-20 dni; zachodzi w niej biochemiczny rozkład związków węgla; II faza to utlenianie związków zawierających azot (nitryfikacja) do azotanów ;BZT podaje się w mg O2/dm3 ścieków (lub wody) od zawartości substancji organicznej w ściekach zależy rozwój mikroorganizmów i związane z tym pobieranie przez nie tlenu; przyjmuje się, że całkowite utlenienie związków organicznych następuje w ciągu około 20 dni; proces ten najintensywniej przebiega przez pierwsze 5 dni (mineralizacji ulega ok 70% rozkładanej masy), dlatego w praktyce przyjęto wskaźnik BZT5 za wskaźnik obciążenia ścieków substancjami organicznymi,
ChZT – jest wskaźnikiem ogólnej zawartości związków organicznych i nieorganicznych, ulegających utlenieniu w warunkach oznaczania; oznaczenie BZT nie zawsze jest miarodajne, szczególnie wtedy, gdy ścieki zawierają związki toksyczne dla mikroorganizmów dokonujących biochemicznego rozkładu; BZT i ChZT są najważniejszymi wskaźnikami w chemicznym badaniu ścieków,
OWO – ogólny węgiel organiczny charakteryzuje zanieczyszczenia organiczne, jego zawartość dobrze koreluje z wartościami BZT i ChZT,
Zawartość fenoli – w postaci różnych związków działają toksycznie na mikroorganizmy, oznaczamy je w ściekach w zależności od potrzeb,
Zawartość metali ciężkich – w postaci różnych związków działają toksycznie na mikroorganizmy, oznaczamy je w ściekach w zależności od potrzeb.
Do innych wskaźników należą: zawartość tłuszczów, olejów, chlorków, siarczanów, cyjanków, substancji powierzchniowo czynnych i związków radioaktywnych
Zasady pobierania próbek ścieków
Pobór prób ścieków z otwartych kanałów ściekowych określa norma PN-ISO 5667-10:1997
Instrukcja stanowiskowa do pobierania i przechowywania próbek ścieków
KRYTERIUM SAPROBÓW
Strefy saprobowości wód
System saprobu został wprowadzony w 1908 – 1909 przez Kolkwitza i Marssona. System ten został stworzony dla obserwacji procesu samooczyszczania sie wod. W systemie saprobu wykorzystano organizmy wskaźnikowi podzielono rzeke na cztery strefy:
1: Strefa polisaprobowa – jest to miejsce ujścia ścieków, strefa najbardziej zanieczyszczona, która charakteryzuje sie następującymi cechami :
* Brak autotroficznych < samożywnych > organizmów wodnych posiadających chlorofil.
* Obfite występowanie bakterii i grzybów ściekowych.
* Brak ryb.
* Tworzenie sie śliskich powłok na kamieniach z rozwijających grzybów i bakterii.
* Liczba bakterii przekracza 1 milion w 1 mililitrze.
2: Alfa – mezosaprobowa. Zaczynają sie tu procesy biooksydacji czyli biologicznego utleniania dzięki bakteriom tlenowym. Dzięki bakteriom tlenowym utleniają się produkty strefy pierwszej. Bakterie tlenowe pobierają tlen z powietrza i fotosyntezy glonów.
* Brzegi rzeki pokryte śluzowatym i kłaczkowatym nalotem.
* Liczba bakterii spada do setek tysięcy w 1 mililitrze.
* Charakterystyczne mikroorganizmy to : bakterie, wiciowce, sinice, orzęski, pierwotniaki, larwy muchówek, wpuszczane zostają ryby karpiowate.
3: Strefa beta – saprobowa:
* Dominują dalsze procesy utleniania.
* Następuje mineralizacja związków organicznych.
* Liczba bakterii wynosi dziesiątki tysięcy w 1 mililitrze.
* Dominują rośliny zielone –
* Zwierzęta to: orzeski, wrotki, larwy, pojawia sie wiele gatunków ryb.
4: Strefa oligosaprobowa – strefa wody czystej. Cechy:
* Procesy utleniania zakończone.
* Mul denny zmineralizowany.
* Liczba bakterii poniżej 1000 w mililitrze.
* Rozwój roślin zielonych.
* Woda bogata w składniki mineralne i tlen.
* Pojawiają sie takie organizmy, jak: wiciowce, zielenice, krasnorosty, skorupiaki, larwy chruścików, larwy jętek.
* Pojawiają sie ryby łososiowate.
5: Strefa katarobowa < tylko dla wód źródlanych > – bardzo czysta.
Przegląd organizmów saprobowych
Okrzemki– jednokomórkowe mikroskopijne glony, unoszą się swobodnie w wodzie lub sa przyklejone do kamieni
Orzęski (dawniej zwane wymoczki)- mikroorganizmy zwierzęce wyposażone w szereg charakterystycznych rzęsek na całym ciele ułatwiających poruszanie i zdobywanie pokarmu. Przykładem jest pantofelek,
Wrotki (Rotifera, syn. Rotatoria) są to organizmy drobne, najczęściej mikroskopijne. Żyją w wodach słodkich i słonych, spotyka się je czasem na lądzie – w wilgotnych mchach i w ściółce. Występują wśród nich formy osiadłe i planktoniczne, pojedyncze i kolonijne. Samce wrotków są dużo mniejsze od samic i spotyka się je bardzo rzadko. Są gatunkami kosmopolitycznymi. Dzięki swoim zdolnościom (anabioza, anhydrobioza) mogą przetrwać niekorzystne warunki i znowu się „odrodzić”.
Cechą charakterystyczną wrotków jest aparat wrotny (złożony z dwóch wieńców rzęsek służących m. in. do naganiania pokarmu) i silnie umięśniona gardziel zwana mastaksem. Wrotki nie mają zdolności do regeneracji.
Wrotki odgrywają wielką rolę w ekosystemach wodnych, gdzie stanowią ogromna bazę pokarmową dla drobnych bezkręgowców i narybku. Wiele gatunków jest uważane za wskaźniki stanu czystości wód.
Wiciowce (pierwotniaki) zazwyczaj jednojądrowe, poruszają sie za pomocą wici. Wielkość kilkadziesiąt mikronów. Przykładem wiciowca roślinnego jest euglena zielona .
Sinice-cyjanofity, cyjanobakterie, cyjanoprokariota (Cyanobacteria, Cyanophyta, Schizophyta) – gromada organizmów samożywnych, dawniej uznawanych za glony, według nowszej taksonomii zaliczanych do Procaryota (prokarioty). Nazwa zwyczajowa Cyanophyta (końcówka -phyta -roślina), stosowana w taksonomii wcześniejszej, kładzie nacisk na te właściwości, które upodabniają sinice do glonów roślinnych – zdolność do tlenowej fotosyntezy oraz podobieństwo w postaci chlorofilu. To podobieństwo jest o tyle naturalne, że chloroplasty glonów roślinnych powstały w wyniku endosymbiozy z sinicami – są po prostu uwstecznionymi sinicami.